สรุปประเด็นจากการเข้าร่วมDigital inclusion workshop การอบรมเสริมทักษะการเข้าถึงเว็บไซต์ จัดโดย สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ หรือ สวทช. สมาคมคนตาบอดแห่งประเทศไทย มูลนิธิอินเทอร์เน็ตร่วมพัฒนาไทย และภาคีเครือข่าย โดยได้รับงบประมาณสนับสนุนจาก สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)
การจ้างงานคนพิการในประเทศไทยมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นตามลำดับ ภายใต้กรอบกฎหมายที่กำหนดไว้ใน พระราชบัญญัติส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ พ.ศ. 2550 และที่แก้ไขเพิ่มเติม โดยเฉพาะมาตรา 33 มาตรา 34 และมาตรา 35 ซึ่งเป็นกลไกสำคัญในการส่งเสริมให้คนพิการมีโอกาสในการทำงานและได้รับการพัฒนาคุณภาพชีวิต
อย่างไรก็ตาม แม้ว่ากฎหมายจะเปิดช่องทางทางเลือกที่หลากหลาย แต่มาตรา 35 ได้กลายเป็นประเด็นปัญหาสำคัญที่ถูกหยิบยกขึ้นมาถกเถียงกัน เนื่องจากหลายหน่วยงานของรัฐและนายจ้างภาคเอกชนจำนวนไม่น้อยเลือกที่จะใช้มาตรา 35 แทนการจ้างงานคนพิการตามมาตรา 33 หรือการส่งเงินเข้ากองทุนตามมาตรา 34
“Accessibility for All” ประโยคนี้ ถ้าพูดกันในประเทศไทยเรา หรือในวงวิชาการ คนมักจะนึกถึงการเดินทาง การก่อสร้างอาคาร หรืออะไรที่มันจะเป็น Mega Project ที่ต้องลงทุนเยอะ ผลที่ได้ต้องคุ้มค่า ต้องมีคนได้รับประโยชน์อย่างเป็นรูปธรรม
แต่วันนี้ ผมจะเอากรณีศึกษาเรื่องแนวคิด "การออกแบบให้เข้าถึงได้กับคนทุกกลุ่ม" จากประเทศที่เค้าก้าวล้ำไปไกลแล้ว มาเล่าให้ฟัง ว่าแท้จริงแล้ว เรื่องการเข้าถึงและใช้งานได้จริง มันควรเป็นเรื่องปกติ และสามารถปรับให้เข้ากับทุกอย่างจริงๆ ไม่เว้นแม้กระทั่ง เกม...
ในฐานะมนุษย์ เราปฏิเสธไม่ได้ว่าการอยู่ร่วมกันและพึ่งพาอาศัยกันเป็นเรื่องปกติของสังคม โดยเฉพาะสำหรับผู้พิการแล้ว การได้รับความช่วยเหลือจากผู้อื่นอาจเป็นสิ่งจำเป็นในชีวิตประจำวัน ไม่ว่าจะเป็นผู้พิการทางการเคลื่อนไหวที่ต้องการทางลาด ผู้พิการทางการได้ยินที่ต้องการล่ามภาษามือเพื่อสื่อสาร หรือผู้พิการทางการมองเห็นที่ต้องการคนบอกทางในสถานที่ที่ไม่คุ้นเคย
“เป็นคนพิการทำไมไม่อยู่แต่บ้าน ออกมาข้างนอกให้ลำบากตัวเอง เป็นภาระคนอื่นทำไม!”
“เป็นคนพิการทำไมไม่อยู่เฉยๆ มาแย่งงานเขาทำทำไม!”
ในสังคมไทยที่นานาประเทศกล่าวขานว่า คนไทยใจดี แต่ไม่น่าเชื่อที่ยังมีคนจำนวนหนึ่งคิดแบบนี้กับเพื่อนร่วมสังคมด้วยกัน แม้อีกฝ่ายจะเป็นคนพิการ ก็เป็นมนุษย์มีชีวิต มีความรู้สึก และเพราะมีชีวิตไม่ต่างจากคนอื่นจึงต้องหาเลี้ยงตัวเพื่อให้อยู่รอดเช่นกัน ในเรื่องของความรู้สึก คนพิการก็อยากมีอิสระ อยากได้รับความสุขไม่ต่างจากคนทั่วไป จึงต้องออกจากบ้านหาประสบการณ์ หาความบันเทิง เข้าสังคมบ้างเป็นธรรมดา
ขณะที่คนจำนวนไม่น้อยในเมืองไทยยังตกอยู่ภายใต้มายาคติแต่โบราณว่า “คนพิการทำงานไม่ได้” หารู้ไม่ว่าในความเป็นจริงแล้ว คนพิการได้เข้ามาทำงานกับคนปกติในหลากหลายอาชีพมานานแล้ว ซึ่งนั่นรวมไปถึงสายงานที่หลายคนคุ้นเคยอย่างคอลเซ็นเตอร์เองก็ด้วย
หลายคนมักมองธุรกิจเพื่อสังคม หรือธุรกิจเพื่อคนพิการเป็น "การทำบุญ" ซึ่งในความจริงแล้ว ถือว่าเป็นสิ่งที่เข้าใจกันผิดไปไกลพอสมควร
คือถ้าช่วยเหลือเพราะไม่มีผลตอบแทนที่ชัดเจนเป็นรูปธรรม จะมองอย่างงั้นก็พอทำเนา
เมื่อเราพูดถึงคนพิการ ภาพจำของคนส่วนใหญ่ในสังคมไทยก็คงจะมองว่าเป็นภาระ ทำงานไม่ได้ หรืออาจพอทำงานได้บ้าง แต่ประสิทธิภาพจะได้ไม่เท่ากับคนปกติ จนไม่คุ้มต่อการจ้างงาน
ทว่าในปัจจุบัน เทคโนโลยีที่อำนวยความสะดวกให้แก่คนพิการเริ่มปรากฏขึ้นมาทีละอย่างสองอย่าง ไม่ว่าจะเป็นขาเทียมอัจฉริยะ ที่ทำให้คนที่พิการด้านขาสามารถเดิน วิ่ง หรือปีนได้ไม่ต่างจากคนปกติ เครื่องช่วยฟัง ที่ทำให้คนหูหนวกฟังเสียงรอบตัวได้ โปรแกรมช่วยอ่านหน้าจอ ที่เป็นตัวช่วยตรวจจับตัวอักษรบนหน้าจออุปกรณ์ต่างๆ แล้วเปล่งเสียงออกมาให้คนตาบอดรับฟัง
สิ่งที่จะระบุได้ว่าตัวเราเองเป็นคนพิการหรือไม่ และเป็นสิ่งที่คนพิการทุกคนต้องมีนั่นก็คือ “บัตรคนพิการ” ซึ่งถึงแม้ว่าในชีวิตประจำวันของเราจะไม่ค่อยได้ใช้งานบัตรนี้สักเท่าไหร่ แต่เมื่อใดก็ตามที่เราต้องไปติดต่อประสานงานกับองค์กรภาครัฐบางที่ หรือเวลาที่เราต้องการติดต่อเพื่อขอรับสวัสดิการ บัตรคนพิการจะมีความจำเป็นขึ้นมาทันที ยิ่งถ้าใครที่กำลังทำงาน หรือกำลังจะมีโอกาสได้ทำงานตามมาตรา 33 หรือ 35 บัตรคนพิการ จะมีความจำเป็นในอันดับต้นๆ เลยก็ว่าได้
ใช้คำว่า "คนพิเศษ" หรือ "เด็กพิเศษ" มาเรียกคนพิการนี่ขอทีเถอะ เรียกว่าคนพิการไปเลยดูจริงใจกว่าเยอะ
การนำคำว่า "พิเศษ" มาใช้ในบริบทนี้บอกเลยว่า สุดท้ายมันก็สื่อว่า "คนพิการ" อยู่ดีนั่นแหละ มันไม่ได้ฟังดูซอฟต์ขึ้นเลย ในทางกลับกันมันดูใช้คำพูดไม่ตรงกับใจมากกว่า
หากมองในมุมแคบ หรือไม่ประยุกต์ใช้ไปตามยุคสมัย จะกลายเป็นว่า "คนพิการคือภาระและตัวถ่วง"
มองในแง่มุมที่เปิดกว้างและฉลาด จะกลายเป็นว่า "คนพิการคือโอกาสทางธุรกิจ"
